Shravan Mas: અઢાર પુરાણો !: નિલેશ ધોળકિયા

Shravan Mas: પવિત્ર શ્રાવણ માસ એટલે સનાતની લોકો માટે અંદરથી ઉદભવતી સાત્વિકતાનો અવસર ! આ પ્રસંગે આજે થોડી આપણી બહુમૂલ્ય જણસ અણમોલ અઢાર પુરાણો બાબતે પ્રસ્તુતિ. પુરાણ શબ્દનો જ અર્થ પ્રાચીન કથા ! તેમાં લખાયેલ જ્ઞાન અને નૈતિકતા અમૂલ્ય છે, માનવ સભ્યતાના પાયાનો પથ્થર, વેદની ભાષા અને શૈલી છે. પુરાણમાં વાર્તાઓ દ્વારા જટિલ તથ્યો સમજાવવામાં આવ્યા છે, પુરાણોના વિષયો નૈતિકતા, ચિંતન, ભૂગોળ, ખગોળ શાસ્ત્ર, રાજકારણ, સંસ્કૃતિ, સામાજિક પરંપરા, વિજ્ઞાન છે, મહર્ષિ વેદવ્યાસજી સંસ્કૃતમાં પુરાણોનું સંકલન કર્યું છે.

પ્રાચીન અને મધ્યયુગીન ભારતની હસ્તપ્રતોની વિવિધતા અને સંપત્તિ ઘણી અલૌકિક છે. વિદેશી વિદ્વાનોને ભારત અથવા હિંદુ ધર્મ વિશે કાલક્રમિક અને ઐતિહાસિક માહિતીના સ્ત્રોત તરીકે પુરાણોનો ઉપયોગ કરવા લલચાવ્યા હતા. આ પ્રયાસ, કેટલાક પ્રયત્નો પછી કાં તો કેટલાક વિદ્વાનો દ્વારા નકારી કાઢવામાં આવ્યો હતો અથવા વિવાદાસ્પદ બની ગયો હતો,

બ્રહ્મ પુરાણ બધામાં સૌથી જૂનું છે. બ્રહ્માજીની મહાનતા ઉપરાંત સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ, ગંગાના વંશ અને રામાયણ અને કૃષ્ણ અવતારની કથાઓ પણ છે. સર્જનની ઉત્પત્તિ વિશે કેટલીક માહિતી સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિમાંથી મેળવી શકાય છે. પદ્મપુરાણ ગ્રંથમાં પૃથ્વી, આકાશની ઉત્પત્તિ છે અને નક્ષત્રોનો વિગતવાર ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે, સજીવ ચાર રીતે જન્મે છે, જેને ઉદિભજ, સ્વેદજ, અંદાજ અને જરીયુજ તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવ્યા છે. ભારતના તમામ પર્વતો અને નદીઓનું વિગતવાર વર્ણન છે, શકુંતલા દુષ્યંતથી લઈને ભગવાન રામ સુધીના અનેક પૂર્વજોનો ઈતિહાસ છે.

વિષ્ણુપુરાણમાં ધ્રુવ અને કૃષ્ણાવતારની વાર્તાઓ છે. સમ્રાટ પૃથુજીની કથા છે. સૂર્યવંશી અને ચંદ્રવંશી રાજાઓનો સંપૂર્ણ ઇતિહાસ છે. ભારતની રાષ્ટ્રીય ઓળખનો પુરાવો છે, ઉત્તરમાં હિમાલય અને દક્ષિણમાં મહાસાગરોથી ઘેરાયેલો છે, તે દેશ છે ભારત દેશ. વિષ્ણુ પુરાણ ઐતિહાસિક ગ્રંથ છે.

શિવપુરાણને મહાપુરાણ કહે છે. શિવની મહાનતાની સાથે સંબંધિત ઘટનાઓનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. અઠવાડિયાના સાત દિવસોના નામોની રચના, પ્રજાપતિઓનું વર્ણન અને કામ પરના વિજયનું વિગતવાર વર્ણન છે, સપ્તાહના દિવસોના નામ સૌરમંડળના ગ્રહો પર આધારિત છે, શિવપુરાણને ભક્તિથી વાંચે છે તેનું કલ્યાણ નિશ્ચિત છે. ભાગવત પુરાણ ગ્રંથમાં આધ્યાત્મિક વિષયો પર ચર્ચા છે. ભક્તિ, જ્ઞાન અને ત્યાગનું મહાત્મ્ય દર્શાવવામાં આવ્યું છે. વિષ્ણુ તથા ગોવિંદના અવતારોની કથા છે. મહાભારત પહેલાના રાજાઓ, ઋષિઓ, રાક્ષસોની વાર્તાઓ છે. મહાભારતના યુદ્ધ પછી શ્રી કૃષ્ણનું મૃત્યુ, દ્વારકા શહેરનું ડૂબવું અને યાદવ વંશના વિનાશની વિગતો અત્રે છે.

આ પણ વાંચો:- Shravan Somvar: જીવને શિવમાં સમાવતો શ્રાવણીયો..!!: વૈભવી જોશી

નારદ પુરાણ એ છઠ્ઠું પુરાણ, જેમાં તમામ અઢાર પુરાણોનો સાર આપવામાં આવ્યો છે, ગંગાના વંશની વાર્તા વર્ણવવામાં આવી છે, સંગીતની સાત નોંધ, અષ્ટક, મોર્ચન, શુદ્ધ અને મિથ્યા સ્વર અને સ્વર મંડળનું જ્ઞાન લખ્યું છે. પશ્ચિમી સંગીતમાં માત્ર પાંચ નોંધોની થિયરીનો વિકાસ શૂન્ય સમાન હતો. સંગીતપ્રેમીઓ અથવા સંગીત અને આધ્યાત્મિકતાને એક સાથે જોનારા બ્રહ્મપુરુષો નારદ પુરાણ અવશ્ય વાંચે. સાતમું માર્કંડેય પુરાણ છે, જે નાનું છે.

ભગવતી દુર્ગાજી અને ભગવાન શ્રી કૃષ્ણને લગતી વાર્તાઓ છે, બ્રહ્મ સમાજે આ પુરાણ વાંચવું જોઈએ. આઠમું અગ્નિપુરાણ છે – ભારતીય સંસ્કૃતિનો જ્ઞાનકોશ અથવા આજની ભાષામાં વિકિપીડિયા કહી શકાય, આ ગ્રંથમાં મહાભારત કાળની ટૂંકી વાર્તાઓ છે, આ સિવાય ઘણા વિષયો પર ચર્ચાઓ છે, જેમાંથી ધનુર્વેદ, ગાંધર્વ વેદ અને આયુર્વેદ મુખ્ય છે.

નવમાં ક્રમાંકે ભવિષ્ય પુરાણ છે, જેમાં સૂર્યદેવનું મહત્વ, બાર મહિનાની રચના, સામાજિક, ધાર્મિક અને શૈક્ષણિક કાયદાઓ વિશે ચર્ચા છે. સાપ, ઝેરની માહિતી આપવામાં આવી છે રાજવંશ અને મૌર્ય વંશનું વર્ણન છે. વિક્રમ વેતાલ અને વેતાલપચીસીની કથાઓનું વર્ણન છે, શ્રી સત્ય નારાયણની કથા છે. શિક્ષકો અને શિક્ષકોએ ભવિષ્ય પુરાણ અવશ્ય વાંચવું. બ્રહ્મવૈવર્ત પુરાણ દસમું પુરાણ છે, તેમાં બ્રહ્મા સંબંધિત વાર્તાઓ છે, આયુર્વેદ સંબંધિત જ્ઞાન છે, જેઓ આયુર્વેદ અને સ્વસ્થ શરીર પ્રત્યે ગંભીર છે તેમના માટે આ બ્રહ્મવૈવર્ત પુરાણ માર્ગદર્શક બનશે.

અગિયારમા પવિત્ર લિંગપુરાણમાં બ્રહ્માંડની ઉત્પત્તિ અને ખગોળશાસ્ત્રીય સમયગાળામાં યુગ, કલ્પનું વર્ણન છે, આ પુરાણમાં અઘોર મંત્રો વિશે પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. બારમું વરાહ પુરાણ છે, જેમાં વરાહ અવતારની કથા છે. ભગવતગીતા માહાત્મ્યનું વર્ણન છે, બ્રહ્માંડ વિકાસનું વર્ણન છે, સ્વર્ગ, અંડરવર્લ્ડ અને અન્ય લોકનું પણ વર્ણન છે, શ્રાદ્ધ પદ્ધતિ, સૂર્યની ઉત્તરાયણ અને દક્ષિણાયનના કારણો, અમાવસ્યા અને પૂર્ણિમાનું વર્ણન છે. આ પુરાણમાં ભૌગોલિક અને ખગોળીય તથ્યો છે.

તેરમું સકંદ પુરાણ – જે સૌથી મોટું છે, અને આમાં પ્રાચીન ભારતનું ભૌગોલિક વર્ણન, સત્તાવીસ નક્ષત્રો, અઢાર નદીઓ, અરુણાચલ પ્રદેશની સુંદરતા, બાર જ્યોતિર્લિંગ અને ગંગાના અવતારનો ઉલ્લેખ છે. ચૌદમું વામન પુરાણ છે, ભગવાન વામન અવતારની કથા છે. જંબુદ્વિપ અને અન્ય સાત ટાપુઓની ઉત્પત્તિ, પૃથ્વીની ભૌગોલિક સ્થિતિ, મહત્વપૂર્ણ પર્વતો, નદીઓ વિશે ઉલ્લેખ છે. પંદરમું પુરાણ કુર્મ પુરાણ. ચાર વેદોનો સાર આવ્યો છે, કુર્મ અવતાર સંબંધિત સાગર મંથનની કથા છે. શિવજી, વિષ્ણુજી, પૃથ્વી માતા, ગંગાની ઉત્પત્તિ, ચાર યુગો, માનવ જીવનના ચાર આશ્રમ ધર્મો અને ચંદ્રવંશી રાજાઓ વિશે માહિતી છે.

સોળમા – મત્સ્ય પુરાણમાં મત્સ્ય અવતારની કથાનો વિગતે ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે, સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ, સૌરમંડળના તમામ ગ્રહોનો ઇતિહાસ, ચાર યુગો અને ચંદ્રવંશી રાજાઓનું વર્ણન છે. સત્તરમું, ગરુડ પુરાણ. મૃત્યુ પછીની ઘટનાઓ, ભૂતલોક, નરક અને ચોર્યાસી લાખ પ્રજાતિઓનું વર્ણન છે. મૃત્યુ પછી પુનર્જન્મ પછી ગર્ભમાં સ્થિત ગર્ભની વૈજ્ઞાનિક સ્થિતિનું પ્રતીકાત્મક વર્ણન છે, વૈતરણી નદી અંગે જાણકારી છે. અઢારમું – છેલ્લું પુરાણ બ્રહ્માંડ પુરાણ છે, બ્રહ્માંડમાં સ્થિત ગ્રહોનું વિગતવાર વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે, ઘણા સૂર્યવંશી અને ચંદ્રવંશી રાજાઓનો ઇતિહાસ પણ સંકલિત છે, બ્રહ્માંડની રચનાના સમયથી અત્યાર સુધી સાત મનોવંતર (કાળ) નું વર્ણન છે.

રામાયણ, મહાભારત અને પુરાણો આપણા પ્રાચીન ઈતિહાસના મૂલ્યવાન સ્ત્રોત છે, જેને માત્ર સાહિત્ય ગણીને આપણે પુરાણો અને મહાકાવ્યો પર સંશોધન કરવું પડશે જે બચ્યું છે તેને જવા દો, જે આધ્યાત્મિક વારસો બચ્યો છે તેને સમજવાનો પ્રયાસ કરો, પુરાણોમાં લખેલા ઉપદેશોને જીવનમાં આત્મસાત કરો. પાવન સાવનની શુભેચ્છાઓ ને પ્રણામ. માનવધર્મ રાષ્ટ્રની ધરોહર બની રહો.

દેશ કી આવજના સમાચાર ફેસબુક પર મેળવવા માટે ફેસબુક પેજ લાઈક કરો