Guru Purnima: ગુરુ પૂર્ણિમા!
Guru Purnima: હિન્દુ સંસ્કૃતિમાં ગુરુ અથવા શિક્ષકને હંમેશા ભગવાન સમાન માનવામાં આવે છે
Guru Purnima: મા, બાપ એ શિક્ષક કે ગુરુ કહેવાય. આપણા જીવનકાળ દરમિયાન એવા ઘણા લોકો રાહબર બનીને આપણો વર્તમાનના તેમજ ભવિષ્યકાળ સુધારવા આવતા હોય છે અને તે સહુ પણ ગુરુ જ કહેવાય. ગુરુ અને ગુરુ સમાન સજ્જનો તથ્ય સન્નારીઓને પગે લાગવા એટલે કે પ્રણામ કરવાથી ખરેખર શું થઈ શકે તે સવાલનો જવાબ ક્રૃષ્ણલીલામાંથી મેળવીએ: મહાભારતનું યુદ્ધ ચાલી રહ્યું હતું- એક દિવસ, દુર્યોધનના કટાક્ષથી દુખી થઈને, ભીષ્મ પિતામહ જાહેર કરે છે કે, “હું કાલે પાંડવોને મારી નાખીશ.” તેની જાહેરાતની જાણ થતાં જ પાંડવોની છાવણીમાં બેચેની વધી ગઈ.
દરેક વ્યક્તિ ભીષ્મની ક્ષમતાઓ વિશે જાણતો હતો, તેથી દરેક વ્યક્તિ ભયથી પરેશાન થઈ ગયો. પછી શ્રી કૃષ્ણે દ્રૌપદીને કહ્યું, હવે મારી સાથે આવો. શ્રી કૃષ્ણ દ્રૌપદીને સીધા ભીષ્મ પિતામહની છાવણીમાં લઈ ગયા. શિબિરની બહાર ઉભા રહીને તેમણે દ્રૌપદીને કહ્યું કે, અંદર જાવ અને પિતામહને પ્રણામ કરો. જ્યારે દ્રૌપદી અંદર ગયા અને ભીષ્મપિતામહને પ્રણામ કર્યા, ત્યારે તેમણે “અખંડ સૌભાગ્યવતી ભવ” આશીર્વાદ દીધા.
પછી તેણે દ્રૌપદીને પૂછ્યું કે, “વત્સ, તમે આટલી રાત્રે અહીં એકલા કેવી રીતે આવ્યા, શ્રી કૃષ્ણ તમને અહીં લાવ્યા છે” ? ત્યારે દ્રૌપદીએ કહ્યું કે -“હા, અને તેઓ રૂમની બહાર ઉભા છે.” પછી ભીષ્મ પણ રૂમની બહાર આવ્યા અને બંનેએ એકબીજાને પ્રણામ કર્યા- ભીષ્મે કહ્યું- મારા એક શબ્દને મારા બીજા શબ્દોથી કાપવાનું કામ (લીલા) ફક્ત શ્રી કૃષ્ણ જ કરી શકે છે.
શિબિરમાંથી પાછા ફરતી વખતે શ્રી કૃષ્ણે દ્રૌપદીને કહ્યું કે, એકવાર ભીષ્મપિતામહને પ્રણામ કરીને તમે તમારા પતિઓ માટે જીવનદાન મેળવ્યું છે! જો તમે દરરોજ ભીષ્મ, ધૃતરાષ્ટ્ર, દ્રોણાચાર્ય, વગેરેને કાયમ પ્રણામ કરતા હોત, જો અને દુર્યોધન-દુશાસન વગેરેની પત્નીઓ પણ પાંડવોને કાયમ પ્રણામ કરતા હોત તો કદાચ આ યુદ્ધ જ ન થયું હોત… અજાણ લેખની પૂર્વભૂમિકા બાદ હવે ગુરુપૂર્ણિમાનો તર્ક એન્ડ મહહતમ્ય સમજીએ.
હિન્દુ સંસ્કૃતિમાં ગુરુ અથવા શિક્ષકને હંમેશા ભગવાન સમાન માનવામાં આવે છે. ગુરુ પૂર્ણિમા અથવા વ્યાસ પૂર્ણિમા એ આપણા ગુરુઓને ઉજવવાનો અને કૃતજ્ઞતા આપવાનો દિવસ છે. આ સંસ્કૃત શબ્દનો શાબ્દિક અર્થ થાય છે ‘જે આપણને અજ્ઞાનમાંથી મુક્ત કરે છે’. અષાઢ મહિનામાં પૂર્ણિમાના દિવસ હિંદુ ધર્મમાં વર્ષના સૌથી શુભ દિવસોમાંનો એક છે. આ વર્ષે ભારત 3 જુલાઈના રોજ ગુરુ પૂર્ણિમા ઉજવશે. તે વેદ વ્યાસના જન્મદિવસની પણ ઉજવણી કરે છે, જેમને પુરાણો, મહાભારત અને વેદ જેવા તમામ સમયના કેટલાક સૌથી મહત્વપૂર્ણ હિંદુ ગ્રંથો લખવાનો શ્રેય આપવામાં આવે છે.
ગુરુ પૂર્ણિમા આપણા શિક્ષકોનું સન્માન કરવા માટે ઉજવવામાં આવે છે, જેઓ આપણા મનમાંથી અંધકાર દૂર કરે છે. તેઓ પ્રાચીન સમયથી તેમના અનુયાયીઓના જીવનમાં વિશેષ સ્થાન ધરાવે છે. હિંદુ ધર્મના તમામ પવિત્ર પુસ્તકો ગુરુઓનું મહત્વ અને ગુરુ અને તેના શિષ્ય (શિષ્ય) વચ્ચેના અસાધારણ બંધનને દર્શાવે છે.
એક જૂની સંસ્કૃત વાક્ય ‘માતા પિતા ગુરુ દેવમ’ કહે છે કે પ્રથમ સ્થાન માતા માટે, બીજું પિતા માટે, ત્રીજું ગુરુ માટે અને આગળ ભગવાન માટે આરક્ષિત છે. આમ, હિંદુ પરંપરામાં શિક્ષકોને ભગવાન કરતાં પણ ઊંચું સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે.
ગુરુ પૂર્ણિમા તો ગ્રહણશીલ બનવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે. સાધના હંમેશા આ રીતે રચાયેલી હોય છે, જેથી તે તમને પ્રવૃત્તિમાં એવી રીતે સમાઈ જાય કે જીવન જીવવાની દૈનિક પ્રક્રિયામાં, તમે ભૂલી જાઓ કે તમે કોણ છો, તમે શું છો અને તમારું જીવન શું છે. તમે ફક્ત જે થઈ રહ્યું છે તેમાં સમાઈ ગયા છો. તે ગ્રેસ મેળવવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે.
આજે લોકો માટે એવું કહેવું એક ફેશન બની ગયું છે કે, “મારે બાળક જેવું બનવું છે.” કહેવાતા આધ્યાત્મિક નેતાઓ પણ કહે છે, “હું બાળક જેવો છું.” જ્યારે તમે નાનપણમાં હતા, ત્યારે તમે ઝડપથી મોટા થવા ઇચ્છતા હતા, કારણ કે પુખ્ત વયના લોકોમાં રહેલી તમામ ક્ષમતાઓએ તમને ખૂબ નાના અને નકામા દેખાડ્યા હતા. તમે મોટા થયા પછી, કારણ કે તમે જાણતા નથી કે આ મોટા થવાનું સંચાલન કેવી રીતે કરવું, તમે બાળક બનવા માંગો છો.
બધી પૂર્ણિમાઓમાંથી, આ ખાસ શા માટે ગુરુને સમર્પિત છે? મૂળભૂત રીતે, ગ્રહણશીલતાના સંદર્ભમાં, સૂર્યની આસપાસ પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાં વિવિધ બિંદુઓ ચોક્કસ ગુણો ધરાવે છે. વર્ષમાં અમુક દિવસો એવા હોય છે જ્યારે ઘણા ઋષિ-મુનિઓએ તેમના જ્ઞાનની ક્ષણ મેળવી હોય છે. તે દિવસોને કારણે તેઓ જ્ઞાન પામ્યા ન હતા- તેઓ પ્રક્રિયામાં હતા, તેઓ નજીક હતા – પરંતુ કુદરતની થોડી મદદને કારણે તે ચોક્કસ દિવસોમાં સરળતાથી ખીલે છે.
ગુરુ પૂર્ણિમાના દિવસે, ચંદ્ર અને ગ્રહો વચ્ચે ચોક્કસ જોડાણ હોય છે, જે લોકોમાં તે પરિમાણ પ્રત્યે ગ્રહણશીલતા બનાવે છે જેને આપણે ગુરુ તરીકે ઓળખીએ છીએ. પરંપરાગત રીતે, લોકોએ ગ્રહણશીલતાના આ સમયનો તેઓ ગમે તે શ્રેષ્ઠ રીતે ઉપયોગ કર્યો. સામાન્ય રીતે ભારતમાં, જો શક્ય હોય તો, તેઓ ગુરુની સાથે, ચંદ્રના પ્રકાશમાં બહાર રહે છે.
આખી રાત કાં તો ધ્યાન કરવામાં અથવા ગાવામાં, નૃત્ય કરવામાં પસાર થઈ. ઘણા લોકો દિવસ દરમિયાન ઉપવાસ કરે છે, મીઠું, ભાત, ભારે ખોરાક જેમ કે માંસાહારી વાનગીઓ અને અનાજમાંથી બનેલા અન્ય ભોજન ખાવાથી દૂર રહે છે. ફક્ત દહીં અથવા ફળો ખાવાની મંજૂરી છે. તેઓ સાંજે પૂજા કર્યા પછી ઉપવાસ તોડે છે.
તાત્પર્ય એજ કે, આજની પેઢીને આ બાબતે અનુરોધ કરવાનો કે અત્યારે આપણા ઘરોમાં ઘણી બધી સમસ્યાઓનું મૂળ કારણ એ છે કે – જાણી જોઈને અથવા અજાણતા જ ગુરુ અથવા વડીલોની ઉપેક્ષા કરવામાં આવે છે. જો ઘરના બાળકો અને પુત્રવધૂઓ દરરોજ ઘરના તમામ ગુરુ અથવા વડીલોને નમન કરે અને તેમના આશીર્વાદ લે તો કોઈ પણ ઘરમાં ક્યારેય કોઈ મુશ્કેલી ન આવી શકે.
ગુરુ અથવા વડીલોએ આપેલા આશીર્વાદ vaccine કે બખ્તરની જેમ કાર્ય કરે છે, કોઈ “- Virus કે હથિયાર” તેમને ભેદી શકતું નથી. ગુરુ અથવા વડીલોને પ્રણામ એ પ્રેમ છે. પ્રણામ એ શિસ્ત છે. પ્રણામએ શીતળતા છે. પ્રણામ આદર શીખવે છે. સારા વિચારો પ્રણામથી આવે છે. પ્રણામ નમવું શીખવે છે. પ્રણામ ક્રોધ દૂર કરે છે. પ્રણામ આંસુ ધોઈ નાખે છે. પ્રણામ અહંકારનો નાશ કરે છે અને જીવનનો રાહબર બનીને સાચી અને ઉત્તમ દિશાનું સૂચન કરે છે, સર્વ રીતે સમૃદ્ધ કરે છે.
આ પણ વાંચો… NCP Political Crisis: બળવાખોરો સામે વરિષ્ઠ પવારની મોટી કાર્યવાહી, વાંચો વિગતે…
